24. Yapısal Çelik Günü kapsamında, “Deprem Dirençli Yapılaşma” ve “Sürdürülebilirlik ve Dijitalleşme” temalarında gerçekleştirilen sunumlarının bir kısmını geçen sayımızda, bir kısmını da bu sayımızda paylaştık. Belki yararlananlar olabilir diye deprem konusuna ayırdığımız aşağıda listelenen “Ajandam” yazılarının tamamına verilen linkten ulaşabilirsiniz:
https://tucsaevents.org/Docx/Ajandam_depremserisi.pdf
Sayı 80 (Ocak – Şubat 2023): “Deprem Manifestosu”
Sayı 81 (Mart – Nisan 2023): “İstatistik Bilimini Yok Saymayalım Ders Alalım”
Sayı 82 (Mayıs – Haziran 2023): “Kalite ve Öz Denetim Bir Kültürdür, Değişim Gerektirir”
Sayı 83 (Temmuz – Ağustos 2023): “Deprem İçin Ne Yapmalıyız”
Sayı 84 (Eylül – Ekim 2023): “İnsanlar Ölmesin Diye Çelik”
Sayı 85 (Kasım – Aralık 2023): “Deprem Dirençli Yapılaşma Politikası”
Sayı 86 (Ocak – Şubat 2024): “Depremde Hiçbir Yapı Göçmedi, Ders Aldık mı”
Bu coğrafyada binlerce yıldır olduğu gibi depremler olmaya devam edecek. Bize düşen; alışkanlıklarımızın esiri olmadan deprem dirençli yapılar inşa etmek için gerçekçi çareler üretmek, farklı malzemelerin ve üretim şekillerinin avantajlarından yeterince yararlanabilmek.
Bugün ülkemizde çelik yapılarla ilgili bazı tespitlerimizi dile getirecek, ümit veren bazı gelişmelerden kısaca bahsedeceğiz.
Depremde Çelik Yapıların Performansı ile Devletin ve Kurumların Yaklaşımı
Depremlerin ardından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğünün (YİGM) 29 Mart 2023 tarih ve “Hasar Tespit Çalışmaları” konulu yazısı uyarınca deprem bölgesindeki çelik yapıların hasar kontrolü konusunda ilk kez Türk Yapısal Çelik Derneğine görev verildi.
Bu çalışmadan elde edilen bulgulardan öne çıkanları şu şekilde sıralamak mümkün:
- Kahramanmaraş depreminde çok sayıda bina yıkılmış olmasına karşın, elimizdeki verilere göre hiçbir çelik yapı göçmedi.
- Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının 17 Mart 2023 tarihinde yayımlanan raporuna (https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf) göre; depremden etkilenen 11 ilimizdeki toplam 5.649.317 binanın (sanayi yapıları dahil) %82’si betonarme, %3,6’sı prekast beton prefabrik, %2,4’ü çelik binalardı. Konut bazında ele alındığında ise konutların %95,4’ü betonarme, %0,4’ü çelik yapılardan oluşuyordu. Buradan da görüldüğü gibi, çelik yapıların avantajlarından Türkiye genelinde olduğu gibi deprem bölgesinde de yeterince yararlanılmamış. Bu depremler, bir deprem ülkesi olan Türkiye’de çelik yapıların daha fazla kullanılmasının bir tercih değil zorunluluk olduğunu da gözler önüne sermiştir. Bugüne kadar ihmal edilmiş olan çelik yapılar konusunda gerek devlet kurumlarına gerek üniversitelere gerekse sektöre önemli sorumluluklar düşmektedir.
- Çeliğin hafiflik, süneklik, homojenlik gibi birçok avantajının yanında doğal karşıladığımız için pek sözünü etmediğimiz “çelik yapıların tüm taşıyıcı sistem elemanlarının değiştirilebilir olması” özelliği kendini hissettirmiştir. Bu özelliğin, depremden sonra aktif kalması gereken, özellikle kamu ve sanayi yapıları başta olmak üzere tüm yapılar için ne kadar önemli olduğu gözlemlenmiş ve deneyimlenmiştir.
- Çalışmanın önemli sonuçlarından biri de mevzuat eksikliğinin tespiti olmuştur. Deprem hasar tespitine ilişkin mevcut yasa, yönetmelik ve yönergelerin yapı stokunun %95’ini oluşturan betonarme ve yığma yapılar için hazırlanmış olduğu, yapı stokunun yaklaşık %5’ini oluşturan çelik yapıların deprem hasar tespitinin yapılması için çelik yapıların özelliklerine uygun düzenlenmiş mevzuata ihtiyaç olduğu görülmüş ve bu konuda Yapı İşleri Genel Müdürlüğü koordinasyonunda çalışma başlatılmıştır.
Depremden elde edilen sonuçlar ve çıkarılan dersler çeşitli kamu kurum ve kuruluşları ile paylaşılmaya devam edildi.
Bu kapsamda;
1. İMO Ziyareti (26 Mart 2024)
Türk Yapısal Çelik Derneği (TUCSA) Heyeti 26 Mart 2024 Salı günü İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) İstanbul Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Sinem KOLGU, Yönetim Kurulu Sekreteri Özer OR ve Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Selçuk İZ’i İMO İstanbul Şubesinin Karaköy’deki merkezinde ziyaret ettiler. 2023 Şubat ayında meydana gelen depremden, deprem sonrasında yürütülen “Çelik Yapıların Hasar Tespiti” çalışmalarından bahsedildi. Bunun ardından önümüzdeki dönem için planlanan ulusal ve uluslararası konferans ve sempozyumlar, yarışmalar ve eğitimler hakkında bilgi paylaşımında bulunuldu. Konuşmalar sırasında İMO’nun planladığı etkinlikler ve önemsediği konular da belirtildi. Daha sonra aşağıdaki hususlarda görüş alışverişinde bulunuldu ve çelik yapılara önem verilmesi konusunda mutabık kalındı. Diğer detaylar için (https://tucsa.org/tr/haber_detay.aspx?haber=4539) sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
2. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğünü Ziyaret
OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Orhan AYDIN ve OSTİM OSB Başkan Yardımcısı İlhami PEKTAŞ’ın da destek verdiği TUCSA heyeti ziyaret sırasında şu üç konuyu görüştü:
- Deprem sonuçlarına istinaden Sanayi Yapıları neden çelik olmalıdır.
- Deprem Dirençli Yapılaşma Zirvesi (Ankara’da 2024 Eylül ayının ikinci yarısında)
- WSA constructsteel’in 29-30 Nisan 2024 tarihinde İstanbul’da gerçekleştireceği Plenary Toplantısının ikinci gününe katılım.
Toplantıda özetle aşağıdaki hususlar görüşüldü:
- STB yaptığı yapıları çelik yapıyor veya en azından çelik çatılı yapıyor.
- Fay hattına 3,5km mesafede olduğunu Karabük Eskipazar OSB’deki tüm yapıların çelik olması koşulu İTÜ’den alınan rapora istinaden OSB inşa dosyasına düşülen bir şerh ile zorunluluk haline getirildiği öğrenilmiştir.
- Sanayi yapılarının çelik olması konusunda (yangın güvenliği ve korozyondan koruma dahil) Genel Müdürlük nezdinde bir teknik toplantı yapılması prensip olarak benimsendi.
- Düzenlenecek eğitimlere bakanlık ilgilileri de davet edilecek. (7-9 Haziran’da İstanbul’da gerçekleştirilecek Deprem Dirençli Yapı Tasarımı konusundaki kursa davet yapıldı.)
Genel Müdürlük tarafından önerilen “Sanayi yapılarının statik ve yangın proje kontrollerinin (proof engineering) TUCSA / YAÇEM tarafından yapılması” konusu görüşülecek. Kurban Bayramı sonrasında Bakanlık ziyaret edilerek bu konu ve talep edilen teknik bilgilendirme ziyaretinin zamanı görüşülecek.
3. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürünü Ziyaret (14 Nisan 2024)
ÇŞB Yapı İşleri Genel Müdürü Banu ASLAN, TUCSA heyeti tarafından aşağıdaki 2 konuyu görüşmek üzere Ankara’da makamında ziyaret edildi.
- WSA constructsteel’in 29-30 Nisan 2024 tarihinde İstanbul’da gerçekleştireceği Plenary Toplantısına davet ve katılım.
- Deprem Dirençli Yapılaşma Zirvesi (DDYZ) (30 Eylül 2024 Pazartesi günü Ankara’da OSTİM Teknik Üniversitesi Kampusunda)
Toplantıda özetle aşağıdaki hususlar görüşüldü;
- Başta Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet ÖZHASEKİ olmak üzere idarenin çelik yapı yapılması konusunda istekli olduğunu, çalışma başlattığı memnuniyetle görüldü, ancak mevzuatı aşmanın zaman aldığını belirtti.
- Öncelikle 50.000 hafif çelik köy evi planlandı. Bunlardan: 23.308 köy evi ihalesi tamamlandı, 17.900 adedi bitti, 15.000 köy evinin ihale hazırlıklarına başlandı. Ayrıca 5 katlı konut projesi onay işlemi tamamlandı, 192 adet için ihale açıldı ve yaklaşık bir o kadar daha ihale hazırlığı sürüyor.
- WSA constructsteel’in 30 Nisan’da İstanbul’daki toplantısına davet edildi. Ayrıca 30 Eylül 2024’te Ankara’da yapılacak DDY Zirvesine de davet edildi ve Bakan Mehmet ÖZHASEKİ ile görüşme konusunda destek alındı.
4. Kardemir Yönetim Kurulu Başkanını Ziyaret (25 Nisan 2024)
Kardemir Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. İsmail DEMİR, TUCSA heyeti tarafından aşağıdaki 3 konuyu görüşmek üzere Ankara’da makamında ziyaret edildi.
- KARÇEL tarafından YİGM ile koordineli olarak geliştirilen, çelik taşıyıcı sistemli 5 katlı (mid-rise) konut projesi.
- WSA constructsteel’in 29-30 Nisan 2024 tarihinde İstanbul’da gerçekleştireceği Plenary Toplantısına davet ve katılım.
- Deprem Dirençli Yapılaşma Zirvesi (DDYZ) (30 Eylül 2024 Pazartesi günü Ankara’da OSTİM Teknik Üniversitesi Kampüsünde)
Toplantıda özetle aşağıdaki hususlar görüşüldü:
- KARDEMİR’in kapasite, verimlilik artışı ve CO2 salımının azaltılması konusunda yapılan yatırım ve çalışmaların memnuniyet verici olduğu belirlendi.
- KARÇEL tarafından geliştirilen ve bakanlık tarafından onaylanan 5 katlı konut projelerinin bakanlık tarafından hayata geçirileceği belirtildi.
- WSA constructsteel’in 30 Nisan’da İstanbul’daki toplantısına ve 30 Eylül 2024’te Ankara’da yapılacak DDY Zirvesine de davet edildi.
5. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanını Ziyaret (25 Nisan 2024)
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet ÖZHASEKİ, 12 kişiden oluşan TUCSA heyeti tarafından ziyaret edildi. Ziyaret sırasında Bakan Yardımcısı Hasan SUVER ve YİGM Banu ASLAN da Sayın Bakana eşlik ettiler. Daha sonra ziyarete, TUCSA Stratejik Ortağı OSTİM Teknik Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Murat YÜLEK de iştirak etti.
Toplantı sırasında aşağıdaki hususlar da görüşüldü:
- Türk Yapısal Çelik Derneği (TUCSA), Avrupa Çelik Yapılar Birliği (ECCS) ve Dünya Çelik Birliği (WSA) hakkında özet bilgi sunuldu.
- Dünya Çelik Birliği (WSA) constructsteel biriminin 29-30 Nisan 2024 tarihinde İstanbul’da gerçekleştireceği Plenary Toplantısı hakkında bilgi arz edildi. Bakan ÖZHASEKİ, çelik konusundaki olumlu görüşlerini paylaştı, halkın geleneksel evler yerine çelik evlere alışmasının zaman alacağını, devletin bu konuda öncülük yapacağını belirtti. 30 Nisan 2024’te gerçekleştirilecek olan ve Dünya devi yabancı çelik üreticilerinin destek olanaklarının da gündeme gelmesi olası constructsteel toplantısına davetimiz üzerine Sayın Bakan; programının yoğunluğu nedeniyle katılamayacağını ancak Bakanlığımızın konuya verdiği önemi göstermek açısından Bakan Yardımcısı Hasan SUVER’in Yapı İşleri Genel Müdürü Banu ASLAN ile birlikte katılmasının uygun olacağını bildirdi.
- Türk Yapısal Çelik Derneği (TUCSA) tarafından, stratejik ortakları OSTİM Teknik Üniversitesi, OSTİM OSB ve Türkiye Çelik Üreticileri Derneği (TÇÜD) ile koordineli olarak 30 Eylül 2024 Pazartesi günü Ankara’da gerçekleştirilecek Deprem Dirençli Yapılaşma Zirvesi (DDYZ) konusunda bilgi arz edildi. Sayın Bakan “Deprem Dirençli Yapılaşma Zirvesinin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Himayelerinde” yapılmasının uygun olacağını bildirdi.
Dünya Çelik Birliği (WSA) constructsteel
Dünya çapında çelik üreticilerinin birliği olarak bilinen Dünya Çelik Birliği (WSA) istatistiklerine göre; dünyada üretilen çeliğin %50’den fazlası yapılarda kullanılmaktadır. Bu durumda WSA için, üretilen çeliğin yarıdan fazlasının yapılarda kullanılıyor olması çeliğin pazarlaması açısından da çok önemlidir. ArcelorMittal, POSCO, Tata Steel, Nippon, JSW, Nucor gibi dev çelik üreticileri çelik üretim kadroları yanında, çelik kullanımını artıracak çelik yapı uzmanlarını da bünyelerinde bulundurmakta, çelik yapı yapacak olanlara teknik açıdan yardımcı olmakta ve yol göstermektedir. Bunun diğer bir avantajı da çelik yapı tasarlayan ve yapanlarla birebir temasta olan bu uzmanlar, çelik üretimi konusunda tedarik zincirinin farklı paydaşlarından geri bildirim sağlamakta, böylece çelik üretimi için araştırma geliştirme ve ihtiyaca uygun çelik üretimi gerçekleşebilmektedir.
Söz konusu üreticileri bünyesinde barındıran Dünya Çelik Birliğinden (WSA) proje koordinatörü Henk REIMINK 27 Mart 2015 tarihinde Avrupa Yapısal Çelik Birliği (ECCS) Genel Sekreteri ile temasa geçerek “Yapılarda çelik kullanımının artırılması”nı amaçlayan müşterek bir çalışma önerdi. Bu konudaki hazırlıklar Terrence BUSUTTIL tarafından 23 Nisan 2015’te Paris’teki ECCS Open Workshop toplantısında sunuldu. Daha sonra, ECCS Tanıtım İcra Kurulu (PMB) Başkanı H. Yener Gür’eş ile koordineli olarak 3 yılı aşan süre ile yapılan çalışmalar sonunda iki oluşum ortaya çıktı;
- WSA, ECCS ve IPO (Independent Promotion Organisations) / Bağımsız Tanıtım Organizasyonları) tarafından USP-E (United Steel Promotion-E /Birleşik Çelik Tanıtım-Avrupa) Grubu oluşturulurken,
- Dünya Çelik Birliğinin (WSA) bünyesinde de çelik yapılar için pazar geliştirme programı kapsamında constructsteel kuruldu.
WSA constructsteel tarafından; 26 Eylül 2023 tarihinde Seul’de “Global infrastructure for steel construction” teması ile gerçekleştirilen yıllık constructsteel konferansının (https://constructsteel.org/events/constructsteelconference2023) bir bölümünde, çelik yapılara önemli ölçüde ihtiyaç olabileceği değerlendirilen aşağıdaki üç konuşmayı kapsayan Mega Projeler konulu bir oturum düzenlendi:
Suudi Arabistan Krallığı: Mega projeleri (Devasa kent NEOM)
Ukrayna: Savaş sonrası yeniden yapılaşma
Türkiye: Deprem sonrası yeniden yapılaşma
constructsteel tarafından Seul’e konuşmacı olarak davet edilen Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürü (YİGM) Banu ASLAN’a Yapım Teknolojileri ve Laboratuvar Daire Başkanı İrşade AYDOĞDU GÜRBÜZ ile 5 TUCSA Üyesi eşlik etti. Toplantıdan sonra dünyanın önde gelen çelik üreticileri Seul’de YİGM Banu ASLAN ile ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Toplantıdan sonra 2 Ekim 2023 tarihinde constructsteel koordinatörü Terrence BUSUTTIL; YİGM, Türk Yapısal Çelik Derneği (TUCSA) ve Türkiye Çelik Üreticileri Derneğine (TÇÜD) katılım ve katkıları için teşekkür etti ve üyelerinin, YİGM ve Türkiye’deki çelik yapı sektörü ile bir araya gelerek küresel çelik sektörünün depremle ilgili çelik çözümlerini paylaşmak istediklerini bildirildi. Daha sonra, grup üyeleri için Abu Dhabi’de yapılması planlanan Plenary toplantısı muhtelif yazışmalardan sonra constructsteel tarafından İstanbul’a alındı ve 29 Nisan 2024 tarihinde İstanbul’da yapılması planlanan sınırlı katılımlı Plenary toplantısına 30 Nisan 2024 tarihinde “Afet önleme ve yeniden yapılanma konusunda çelik çözümlerinin rolü” temalı bir toplantı ilave edildi. Toplantılara Türkiye’den devlet yetkilileri ile TUCSA ve TÇÜD’ün sınırlı sayıda üyeleri davet edildi.
29 Nisan 2024 Pazartesi günü Ataşehir Raddison Blu İstanbul Asya Otel’de yapılan toplantıda; “Çözümler konusundaki gelişmeler” ve “Ekosistem” konularındaki sunumlar gerçekleştirildi. Bu toplantıyı takiben 30 Nisan 2024 tarihinde Türkiye’den Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı adına Bakan Yardımcısı Hasan SUVER, Yapı İşleri Genel Müdürü Banu ASLAN, YİGM’den Daire Başkanı İrşade AYDOĞDU GÜRBÜZ ve 7 uzman mühendis ile davetli TUCSA ve TÇÜD üyeleri katıldılar.
Bakan Yardımcısı Hasan SUVER, açılış konuşmasında toplantıyı İstanbul’da gerçekleştiren constructsteel yöneticilerine ve toplantıya katılanlara hoş geldiniz dedikten sonra 6 Şubat Depremi’nde hayatlarını kaybedenleri rahmetle andı ve can kayıplarımızın yanında konut, sanayi, ticari ve zirai bina olarak toplam 850 bin bağımsız birimin hasar aldığını ve yıkıldığını, devletin belirli bir plan içinde bunları yapmaya, ihtiyaç sahipleriyle paylaşmaya başladığını ve bu kapsamda çelik yapıların da inşa edildiğini bildiren konuşmasını yaptı. Takiben TUCSA Yönetim Kurulu Başkanı Gür’eş tarafından YİGM’den alınan bilgilere istinaden “Türkiye’de depreme genel bakış ve ihtiyaçlar” konulu sunum gerçekleştirildi. Bunun ardından, “Çelik çözümleri kullanarak afet sonrası yapılaşma” ve “Çelik çözümleri kullanarak gelecek afetler için önlemler” konularındaki sunumlar paylaşıldı.
Öğleden sonra Türkiye’nin depremden kaynaklanan ihtiyaçları ve constructsteel tarafından yapılabileceklerin görüşülmesi amacıyla düzenlenen Özel Oturum kapsamında; Gür’eş tarafından yapılan, Türkiye’nin can ve ekonomik kayıpları ile alınan önlemlere değinen kısa bir giriş konuşması gerçekleştirildi. Bu konuşmanın ardından; TUCSA üyelerinin katkı ve önerileri yanında, toplantıya katılan constructsteel yöneticileri tarafından da teknik ve uygulamaya yönelik görüşler belirtildi ve karşılıklı sorular yanıtlandı. Bu periyodun sonunda, YİGM ASLAN tarafından depremdeki kayıplarımız özetlendikten sonra devletin yaklaşık 230.000 bina yaptırdığını/yapılmakta olduğunu belirtti. Bunlardan yaklaşık 23.300 kadarının hafif çelik köy evleri, ihale çalışmaları yeni başlayan ve devam eden yaklaşık 400 kadarının da 5 katlı (mid-rise) çelik yapı olduğunu ve bundan sonra çelik yapılara daha fazla ağırlık verileceğini ancak her tür yapının ve yapı teknolojisinin kullanılmaya devam edileceğini belirtti. constructsteel üyelerinin teknoloji ve iş birliği konularında yardımcı olabileceklerini ifade etmeleri üzerine, depremin yaralarının sarılmasına yardım edecek çelik üreticilerinin ikili görüşmelerle bu hususu geliştirebilecekleri ve bu toplantının bir başlangıç olacağı belirtildi.
SONUÇ OLARAK;
İlk kez 6 Şubat Depremi’nden sonra, başta Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı olmak üzere devletin çelik yapılara sahip çıkmaya başladığı görülmektedir.
Devletin konuya sahip çıkmasının şu avantajları olacağı değerlendirilmektedir:
- Başta okul, hastane, yönetim binaları gibi kamu yapıları olmak üzere çelik kullanımı artabilir.
- Milli Eğitim, Gençlik ve Spor, Kültür ve Turizm Bakanlıkları gibi kurumlarla ilişkilerimiz artacak, o alanlarda da çelik yapılar konusunda yönlendirmelerimiz gelişecektir.
- Toplu Konut İdaresi (TOKİ) ve Emlâk Konut GYO A.Ş. gibi kamu adına inşaat yapan kuruluşlarla daha fazla güvene dayalı ilişki kurmak mümkün olabilecektir.
- Şu anda 600’ün üzerinde yüklenici firma Bakanlıklardan yeterlilik almıştır. Bu sayede, kamu ile doğrudan bağlantısı olmayan yüklenici firmaların da çelik yapı yapması teşvik edilebilecektir.
- Kamunun çelik yapılar konusunda öncülük yapması, başlangıçta çekingen kalan halkın önemli bir bölümünün çelik yapılara alışmasını ve talepkâr olmasını sağlamaktadır.
- Devletin çelik yapılar konusunda politikasının gelişmesi, kısa vadede sayısal artıştan önce toplumun çelik yapıların avantajlarından daha fazla yararlanılabilmesi, daha çok çelik yapı yapılabilmesi için inşaat altyapısının hazırlanmasına imkân verecektir. Örneğin; planlama projelendirme ve onay mekanizmalarındaki çelik yapıları bilen mimar ve mühendis sayısındaki artışın sağlaması için üniversitelerdeki ve MYO’lardaki içerik ve kadroların gözden geçirilebilecek, bu alandaki ARGE çalışmalarına daha fazla imkân sağlanabilecektir.
Bir sonraki sayımızda, yine çelik yapılarla ilgili gelişmelerden, Deprem Dirençli Yapılaşma Zirvesinden ve yapılarda çelik kullanımının artmasına yönelik Deprem Stratejisi çalışmalarından, Proje Atölyesi ve Yaz Okulu hazırlıklarından ve gelecek dönem etkinliklerinden bahsedilecektir.