Performans tanımı, bir işi yapan kişinin ya da grubun, çalıştığı iş üzerinde hedefe ulaşabilmesi için gösterdiği emek, çaba maksimum enerji, bilgi, yeterlilik ve işten aldığı doyumu ifade eder. Performans, aynı zamanda hedeflenen bir görevin önceden belirlenmiş standartlara uygun olarak, beklenen amaçlara ulaşma derecesi olarak da tanımlanabilir.
Fransızca kökenli bir kelime olan performansın sözcük anlamı; herhangi bir işi, eseri veya görevi başarma, yerine getirmedir. Performans sadece bireyin değil, grubun veya takımın, belirlenen zaman dilimi içerisinde istenen hedeflere ne kadar ulaşabildiğini ölçmek için de kullanılan bir ifadedir. Çalışanlardan belirli bir zaman dilimi içerisinde belirli oranda iş beklenirken, elde edilen sonuçla kurumsal beklenti ölçülür. Bu ölçme işlemi neticesinde birey veya grubun performansına ulaşılır. Verilen görevlerin yerine getirilmesi ve hedefe ulaşılması halinde “yüksek performans”, hedefe ulaşılmadığı durumda da “düşük performans” ifadesiyle yorumlamalar yapılır.
Bir çalışanın herhangi bir işin üstesinden gelmesi için gösterdiği efor, işini yapabilmesi için verilen olanak, çalışandan beklenen istek ve çaba, performansla doğru orantılıdır. Bu koşullardan birinin eksik olması durumunda çalışandan iyi performans beklenemez. Personel yönetim süreçleri açısından performans ölçümü önemli bir yere sahiptir. Şirketlerin genel başarısı sahip oldukları insan gücünü nasıl yönettiklerine bağlıdır. Başarılı ve güçlü şirketlerin, başarılı ve mutlu çalışanları vardır.
Performans, bir iş görenin işe yönelik yeteneklerinin toplamı olarak da tanımlanabilir. Bu yetenekler doğuştan sahip olunan özellikler (iskelet - kas yapısı, zekâ) olabildiği gibi sonradan edinilen beceriler (eğitim ve uygulamalarla kazanılan bilgi ve deneyim) de olabilir. Performans, fiziki ve mental kapasiteler açısından sürekli ve maksimum olmak üzere iki başlığa ayrılır. Çalışma ve ergonomi hayatında önemli olan sürekli performanstır. Performans kendi başına bir inceleme konusu olduğundan performansı etkileyen faktörler değerlendirme açısından çok önemli bir yere sahiptir.
Performans Çeşitleri
Sürekli performans; düzenli olarak sergilenen ve aynı ya da yakın seviyelerde gözlemlenen performanstır. Buna örnek olarak bir aracın bütün yolu (insan için çalışma hayatı) 120 km/h hızla devam ettirmesidir.
Maksimum performans; düzenli olarak sergilenemeyen fakat optimum düzeyden çok uzakta olan, kişinin hayatının bir bölümünde gösterebileceği en yüksek performans çeşidine denilmektedir. Örnek olarak bazı araçlar 200 km/h hıza ulaşabilirler. Ancak sürekli olarak bu hızda yollarına devam edemezler.
Altı Farklı Kategori
Performansı etkileyen faktörler, insan kaynakları, ergonomi bilimlerinde ve iş dünyasında altı farklı kategori sınıfında incelenmeye başlamıştır. Hepsinin kendine özgü değerlendirme kriterleri olmakla birlikte farklı durumlardan da etkilenmektedirler. Değerlendirme ya da mevcut durumu iyileştirme çalışmaları yaparken farklı konularda yoğunlaşmak gerekmektedir. Bu kategoriler; bireysel çalışanların, ekiplerin, organizasyonların ve sistemlerin performansını ve verilen hizmetlerinin kalitesini etkiler. Altı kategori şu başlıklardan oluşur;
• Organizasyon Sistemleri,
• Teşvikler,
• Araçlar ve Fiziksel Çevre,
• Beceri ve Bilgi,
• Bireysel Özellikler,
• Dış Faktörler.
Bahsettiğimiz kategoriler, performansın yanında üst düzey kalite sunmaya çalışan ekiplerin güncel durumunu ortaya koyar. Güçlü ve zayıf yönlerinin nelerden oluştuğunu tespit etmeye yardımcı olur. Yazının devamında açıklamaya çalışacağımız bu performans kategorileri, genellikle birbiriyle ilişkili veya tamamlayıcıdır. Ayrıca etkili mesleki kişilik anketlerini (occupational personality questionnaires - OPQ) gerçekleştirmek, performans veya kalite sorunlarını çözmeye veya etkili yeni performanslar yaratmaya yönelik bir sistem yaklaşımı geliştirmeye neden olur. Kaliteli hizmetlerin veya sistemlerin oluşturulmasını sağlar.
Çalışan performansı, onları destekleyen sistemlerden de büyük ölçüde etkilenir. Etkili liderler ve yöneticiler, organizasyonlarda performans faktörlerinin altı kategorisine dikkat ederler. Liderler, bireylerin ve takımların mümkün olduğu kadar iyi performans göstermesini ve nihayetinde organizasyonun kurumsal hedeflere ulaşmasını sağlayacak sistemleri sürdürmek için bunları kullanmanın farklı yollarını da ararlar. Böylelikle müşterilerine yüksek kalitede hizmet sunarlar. Şimdi bu başlıkları detaylı bir şekilde inceleyelim.
1. Organizasyon Sistemleri
Bakanlıklar, düzenleyici kurumlar, sağlık, eğitim kurumları ve tesisleri, sivil toplum kuruluşları gibi organizasyonların benzersiz özellikleri vardır. İşin nasıl ve kimler tarafından yapıldığı üzerinde derin etkileri olan kültürler, politikalar ve uygulamalar mevcuttur. Bu nedenle, organizasyon liderleri ve yöneticileri sürekli olarak, "Organizasyon sistemleri istenen performansı ne kadar iyi destekliyor?" sorusunu kendilerine sormalıdır. Göz önünde bulundurulması gereken temel bileşenler aşağıdakileri içerir:
• Açık organizasyon hedefleri, stratejik plan, yapı,
• Etkili liderlik,
• Açık iş beklentileri ve yetki,
• Destekleyici denetim sistemi,
• Açık operasyonel politikalar ve verimli süreçler,
• Gerçekçi iş yükleri,
• Etkili yönetim sistemleri (finans, insan kaynakları, lojistik, bilgi),
• Fesih / çıkış süreçleri de dâhil olmak üzere adil ve şeffaf insan kaynakları. İşe alma, yönetim ve değerlendirme sistemleri,
• Açık iletişim, bilgi kanalları ve erişim,
• Yeterli mali kaynaklar.
2. Teşvikler
Özellikle çalışma koşullarının zor, maaşların ise düşük olduğu başka bir ifadeyle çalışanın sıkıntı yaşadığı durumlarda çalışanların kalite standartlarında performans gösterebilmeleri için kendilerine yönelttikleri “Benim için burada ne var?” sorusuna tatmin edici yanıtların yöneticiler tarafından verilmesi gerekiyor. Teşvikler, net beklentiler, geri bildirimler ve ödüller çalışanları daha iyi çalışmaya teşvik edebilir.
Başarılı organizasyonlar, çalışanları organizasyonun hedeflerine olumlu katkıda bulunmaya motive etmek için teşvikler sağlar. Bu faktörün ele aldığı genel soru şudur: “Çalışanların ve ekiplerin, kendilerinden isteneni gerçekleştirmeleri için bir nedenleri var mı?” Dikkate alınması gereken unsurlar şunları içerir:
• Sorumluluk, hesap verebilirlik, özerklik ile ilgili açık beklentiler,
• Yapıcı performans geri bildirimi,
• Adil ücret ve ödül sistemleri,
• İyi performansın takdir edilmesi; düşük performansın sonuçları,
• İlgi çekici, anlamlı çalışma,
• Mesleki gelişim ve kariyer fırsatları.
3. Araçlar ve Fiziksel Çevre
Bu faktör, çalışanların işlerini iyi yapmak için gerekli ve yeterli araçlara, malzemelere ve destekleyici fiziksel ortama sahip olup olmadığına odaklanır. Ayrıca, kuruluşun iyi işleyen bir iş yerini desteklemek için bakım sistemlerine sahip olup olmadığını da inceler. Bu faktörün ele aldığı genel soru şudur: "Çalışanlar yapmak zorunda oldukları işi başarmak için ihtiyaç duydukları fiziksel kaynaklara sahipler mi?" Dikkate alınması gereken temel bileşenler şunları içerir;
• Ekipman, aletler, sarf malzemeleri, diğer mallar,
• Protokoller / prosedür kılavuzları, iş yardımcıları, kayıt tutma araçları,
• Fiziksel çalışma ortamı (mobilya, çalışma alanı, elektrik su, ışık ve havalandırma),
• İş yeri güvenlik önlemleri,
• Bilgi teknolojisi ve iletişim sistemleri, teçhizatlar ve bağlantılar.
4. Beceri ve Bilgi
Genellikle en kolay anlaşılan bu faktör, çalışanların işi yapmak için gerekli bilgi ve becerilere sahip olup olmadıklarının belirlenmesini içerir. “Çalışanlar ve ekipler işlerini nasıl doğru yapacaklarını biliyor mu?” sorusu ekseninde temel konuları ele alır. Bunlar;
• Okuma yazma ve matematik için temel eğitim,
• Teknik, mesleki bilgi ve beceriler,
• Sosyal ve iletişim becerileri,
• Problem çözme, eleştirel düşünme, takım çalışması ve liderlik becerileri,
• İlgili iş deneyimi.
5. Bireysel Özellikler
Çalışanları düşünürken bir şeyden emin olabilirsiniz; hiçbiri birbirinin aynısı değildir. Her birey, bireyin ve ekibin genel performansını etkileyen farklı özellikler getirir. Asıl soru şudur; “Bireylerin kişisel özellikleri, birlikte çalışma ve işlerini yapma yeteneklerini etkiler mi?” Kişisel nitelikler şunları içerir;
• İç motivasyon,
• Cinsiyet / etnik / sınıf kimliği,
• Dini, etik ve ahlaki değerler,
• Duygusal, entelektüel, fiziksel ve yaratıcı yetenekler,
• Önceki iş deneyimi.
6. Dış Faktörler
Ekiplerin ve bireylerin performans gösterme yeteneğini etkileyen organizasyonların dışında birçok değişken vardır. Bu değişkenlerden bazıları kuruluşun kontrol alanı dışındadır. Dış ortam zaman içinde değişebilir veya savunuculuk gruplarının meslek birliklerinin veya topluluk kuruluşlarının eylemlerinden etkilenebilir veya geliştirilebilir. Analiz yapılırken, belirlenen performans boşlukları ve çalışanların güçlü yanları da dâhil olmak üzere her şey dikkate alınmalıdır. Asıl soru: “Dış çevredeki faktörler, organizasyonun ve çalışanların hedeflerini gerçekleştirme yeteneklerini engelliyor veya destekliyor mu?” Bu tür faktörlerin örnekleri şunları içerir;
• Ulusal politikalar, düzenlemeler, standartlar, profesyonel çalışma alanları,
• Lisanslama veya akreditasyon gereksinimleri ve süreçleri
• Cinsiyet, kültür, sınıf, din ve etnisite (bir insanın hangi etnik topluluğa bağlı olduğunu, etnik karakterini araştıran yapı) ile ilgili toplumsal normlar,
• Sosyoekonomik koşullar, eğitim düzeyleri ve yaşam standartları,
• Pazar koşulları ve müşteri ihtiyaç ile tercihleri,
• Ulusal ve yerel altyapı: ulaşım, enerji, telekom, su ve sanitasyon,
• Ulusal ve yerel yönetimdeki siyasi değişiklikler.
Bu altı kategorinin yanı sıra performansı sosyal açıdan olumsuz açıdan etkileyen ve bir organizasyonun başarısız olmasını sağlayan unsurlar;
• Yetersiz eğitim,
• Yetersiz iletişim,
• Yetersiz takdir ve ödüllendirme,
• Açık olmayan görev tanımları,
• Yetersiz katılımcı yönetim,
• Yetersiz iş güvenliği,
• Yetersiz donanım, araç, gereç,
• Aşırı iş yükü,
• İşe uygun olmayan elemanların istihdam edilmesi,
• Çalışanlara her şeyden önce "insan" olarak değer verilmemesi,
• Şahsi ve ailevi sorunlar (evlilik, çocuk, hastalık gibi),
• Maddi sorunlar,
• Duygusal ve ruhsal sorunlar,
• Gelişme ve ilerleme olanaklarının yetersizliği,
• Çevresel stresler.