Yazı: Mimar Bahadır Kul
PROJE ADI: Batum Stadyumu
BAŞLANGIÇ TARİHİ: 2016
DURUM: Tamamlandı (2019)
İNŞAAT ALANI: 30.660 m²
YER: Batum - Gürcistan
İŞVEREN/YATIRIMCI: Gürcistan - Adjara Yönetimi
ANA YÜKLENİCİ: ANAGI
ÇELİK YÜKLENİCİSİ: TEMSAN
MEMBRAN SİSTEMLERİ: FabricArt
ÇELİK TONAJI: 3200 TON
MİMARLIK: Bahadır Kul Mimarlık
STATİK MÜHENDİSLİK ve MÜŞAVİRLİK: Gökhan Başbuğu / Hasan Üçe - Göktem Mühendislik
DANIŞMAN: Bernd Stimpfle - FORM-TL
MEKANİK: Fatih Karaman - Prometri Mühendislik
ELEKTRİK: Fuat Özpamuk - Özpamuk Mühendislik
Gürcistan kültürünün en önemli yansımalarından biri olan halk dansları, halkta görülen dinamik yapı özgür ruh ve coşkunun bir yansıması olarak karşımıza çıkmakta. Bu kültürel yapı, stadyumun tasarımına da ilham verdi. Yapı cephesinde kullanılan ardışık panellerle ritmik bir etki yaratılması hedeflendi.
MİMARİ AÇIKLAMA
Stadyum önü, tasarımı yapılacak organizasyonun ruhuna göre değişiklik gösteriyor. Konsept, Gürcistan’ın dans tutkusundan ilham alan Kafkas danslarında yaygın olan girdap hareketini kullanıyor. Binanın dış kaplaması, hareketi iyi bir şekilde yakalayarak dinamik bir izlenim yaratıyor. Gündüz nötr olan kaplama, Gürcistan’ın Acara bölgesi ve yerel futbol takımı Dinamo'nun renklerini temsil etmek için geceleri dinamik olarak aydınlatılıyor.
Yapının mimari uygulama projesinde, 3D mimari modeline birebir uyumlu olarak statik sistem kurgulandı. Yapıyı mimari olarak özetlemek gerekirse; cephe, birbiri içerisine geçmiş farklı ebatlı dörtgen formda ve membran kaplamalı birbirinden bağımsız yapraklardan oluşuyor. Çatı formu ise sırtta testere formda ve konsol ucuna (saha içerisine) doğru eğimleri azalarak düzlemsel hale gelen bir nevi testere ağzı formunda. Çatı yine cephede olduğu gibi membran kaplama. Yapı, vaziyet planı sebebiyle simetrik düzende değil dolayısıyla bütün aks sistemi birbirinden bağımsız. Yapısal çelik ve betonarme imalatları, akslar bazında birbirinden farklı geometride tasarlandı.
MÜHENDİSLİK AÇIKLAMASI
Çelik yapının tasarımı Eurocode ve Georgian Building Code - Earthquake Engineering pn 01.01-09 yönetmeliklerine uygun olarak yapıldı. Taşıyıcı sistem seçiminde ise şu faktörler göz önünde bulunduruldu:
- Prekast tribün elemanları, ekonomik ve estetik olmaları montaj kolaylığı ve hızlı monte edilebilme özelliğiyle tercih edildi.
- Çatı ve cephe, büyük konsollar içermesi, parametrik formda olması, hafif olması sebebiyle, yapısal çelik konstrüksiyon olarak düşünüldü.
- Çatı ve cephe kaplaması, estetik olması, güneş ışığını kısmen geçirebilmesi, dayanıklılık ve montaj kolaylığı nedeni ile membran, konsol ucundaki ilk 4 metrelik kısımlarda ise polikarbonat kaplama olarak tercih edildi.
Çelik Konstrüksiyon Ankara’da Üretildi
Temel sistemi seçiminde, yapının farklı oturmalarını önleme ve su izolasyonu konusu düşünülerek, temel tipi olarak “radye temel” seçildi. Radye temel kalınlıkları 65 cm ile 40 cm arasında değişmekte. Zımbalama kuvvetlerinin fazla olduğu bölümlerde 95 cm zımbalama başlıkları teşkil edildi. Temellerde farklı oturmalar, derz yerlerinde oluşabilecek lokal zemin gerilmesi artışları, izolasyon vb. sakıncalar düşünülerek dilatasyon derzi verilmedi.
Yapının taşıyıcı sistemi betonarme çerçeve olarak teşkil edilmiş 10 adet bloktan oluşuyor. Tribün sistemi ise prekast teşkil edildi. Cephe ve çatı taşıyıcı sistemleri ise çelik konstrüksiyon olarak imal edilerek bu betonarme bloklara ankre edildi.
Çatı, birbirinden farklı boy ve yükseklikteki 64 adet kafes sistem makastan oluşuyor. Makasların boyları değişken olup en uzun makas 42 metre ve en büyük konsol boyu ise 36 metre. Makas yükseklikleri mesnette yaklaşık 4,5 metre yüksekliğinde. Burun kısımda ise yükseklik 2,30 metre. Bu makaslar, bir noktadan tribün betonarme kolonlarına basınç yükü, bir noktadan ise betonarme sırt ring kolonlarına çekme yükü aktaracak şekilde sabitlendi. Çatı üzerinde de kaplama malzemesi olarak membran kullanıldı. Çatı membranlarının testere ağzı formlarını oluşturabilmek için çatı makaslarına paralel ve aksların ortalarından giden boru profiller ile ara kirişler teşkil edildi. Bu kirişler; ana makasların arasındaki düşey x formlu çaprazlara mesnetlendi. Çatıda yatay ve düşey “x” ve “k” formda stabilite çaprazları kullanıldı. Cephede ise rüzgâr yükünün dağılımı ve cephe yapraklarının ebatları doğrultusunda, değişken ebatta boru profil karkaslar teşkil edildi. Malzeme kalitesi için s355 jr ve bulon (cıvata) kalitesi için ise ISO 10.9 seçildi. Yapıda toplamda 3200 ton yapısal çelik kullanıldı.
Çelik yapının modellemesinde “Tekla”, statik analizinde “SAP2000” programları kullanıldı. Yapının analiz ve tasarımında gözetilen yükler, yapının zati ağırlığına ilaveten çatı ve cephe membran kaplaması ve aksesuarları, membran germe yükleri, seramik kaplama, duvar, cam, asma tavan vb. gibi ölü ve hareketli yükler, çatı kar yükü, çelik sistem açık havaya maruz kalacağından dolayı sıcaklık farkı yükü rüzgâr ve deprem yükleri ve makaslara asılacak olan tesisat ve kedi yolu yüklerinden oluşmakta. Deprem spektrum ivmesi olarak 0,12 s alındı. Kar yükü, bölge için 120 kg/m² olmasına karşılık, işveren talebi doğrultusunda 300 kg/m² seçildi. Rüzgâr yükleri için, rüzgâr tüneli testi yapıldı ve sonuçlar statik analiz modeline atandı.
Cephe çelik konstrüksiyon kolon - kiriş sistemi Ankara’da “TEMSAN” tarafından üretilerek şantiyeye gönderildi ve montajı yapıldı. Yapısal çelik konstrüksiyon Ankara’da üretilip Batum’da montajlanacağı için nakliye esnasındaki gabarilerinin yaklaşık olarak 4 ve 16 metreyi geçmemesi gerekmekteydi. Bu sebeple, tüm kafes içi örgüleri ve alt/üst başlık profilleri, profil bazında demonte olarak, bulonlu (cıvatalı) birleşimler ile teşkil edildi. Neredeyse tüm kafes elemanları şantiyede bulonlu (cıvatalı) birleştirildi.