Mimari Açıklama; Ceren Sökün, Mimar
Danişment Evi Strüktürel Tasarım Yaklaşımı; Ahmet Topbaş, İnş. Y. Müh.
Mühendislik Açıklaması; Ahmet Demir, İnş. Y. Müh.
Fotoğraflar: Cemal Emden - Murat Sökün
PROJE YERİ: Adana
PROJE BAŞLANGIÇ TARİHİ: Nisan 2018
PROJE BİTİŞ TARİHİ: Eylül 2018
İNŞAAT BAŞLANGIÇ TARİHİ: Nisan 2019
İNŞAAT BİTİŞ TARİHİ: Haziran 2021
PROJE OFİSİ: SARD STUDIO (Sökün Architecture Research & Design Studio)
TASARIM EKİBİ: Murat Sökün, Ceren Sökün
MİMARİ PROJE EKİBİ: Murat Sökün, Ceren Sökün
ANA YÜKLENİCİ: SARD STUDIO
ALT YÜKLENİCİ: Yılmaz Çiçek (Taş İşçiliği) - Ersin Biden (Ahşap İşleri) - Panel Ahşap - Period Pencere - Koyuncu Çelik
DANIŞMAN: İmran Akmil (Taş Örgü Danışmanı)
KONSEPT TASARIMI: SARD STUDIO
İÇ MEKÂN PROJESİ: SARD STUDIO
UYGULAMA PROJESİ: SARD STUDIO
STATİK PROJESİ: ATTEC
ÇELİK TONAJI: 6 ton
ARSA ALANI: 1500 m²
TOPLAM İNŞAAT ALANI: 160 m²
Danişment Evi, bulunduğu bölgenin en yakın taş ocağından getirilen yerel taşlar, eski yapılardan çıkma tuğlalar, çelik ve ahşap ile inşa edilen bir yapı. Evin tüm dış cephesi, tuğla ve betonarme hatıllar ile güçlendirilen taş duvarlarla oluşturuldu. Yapının ana taşıyıcı sistemi ise çelik kolon ve kirişler, üzeri lamine ahşap çatı kirişleri ve panellerden meydana geliyor. Toplamda 160 m² oturum alanına sahip yapının mahya kısmında geniş bir hacim üzerinde ince bir ahşap çatı görüntüsünü yakalayabilmek için ince çelik rodlar gergi amaçlı olarak değerlendirildi. Glulam kirişler, hem rijit bir çatı yapısı oluşturmak hem de iç yüzey oluşturmak için lamba zıvana geçme metoduyla kullanıldı.
MİMARİ AÇIKLAMA
Adana’nın Yüreğir ilçesinde, Adana il merkezine 25 km uzaklıkta olan Danişment Köyü’nde bir mandalina bahçesinin içerisinde, hafta sonu evi olarak düşünülen yapı, işverenin talepleri doğrultusunda hem hafta sonları konaklayabilecekleri hem de günlük bahçe gezileri esnasında bir dinlenme alanı olarak kullanabilecekleri bir ev olarak tasarlandı.
Bölgenin iklim koşulları göz önünde bulundurularak taş duvarların iklimsel imkânlarından faydalanmak adına buraya bir taş ev yapma kararı ile yola çıkıldı. Yapı için mümkün olduğunca doğal malzemeler seçilerek, geleneksel yapım tekniklerinin kullanılması hedefledi.
Tek katlı, çelik karkasla güçlendirilmiş yığma duvarlar ve üzeri ahşap çatıdan oluşan yapı, sürdürülebilir bir tasarım ve mühendislik modeliyle yapıldı. Ev, bölgenin yerel taşları eski yapılardan çıkma tuğlalar, çelik ve ahşap ile inşa edildi. Yapının ana taşıyıcı sistemini ise çelik kolon ve kirişler üzeri lamine ahşap çatı kirişleri ve paneller oluşturdu.
Plan Çalışmaları
Bahçe içerisindeki yapı için önceden tanımlanmış olan arazi sınırlarında bulunan mevcut bağın manzarasına ek olarak oluşturulacak ön ve arka bahçelerin mesafeleri ayarlanarak yapının yerleşimi belirlendi. Mekânsal organizasyon ise malzeme ve taşıyıcı sistem kararları alındıktan sonra şekillenmeye başladı.
Yaz aylarında yaşanacak sıcak hava düşünülerek yapının kuzeydoğu cephesi olan arka bölümüne ikinci bir oturma alanı yapma fikri ortaya çıktı. İleride bir misafir evi istenmesi durumunda yapının arka bölümünde küçük bir avlu oluşturulabileceği düşünülerek arka bahçenin çekme mesafeleri ayarlandı.
Yapısal Süreç
Danişment Evi’nin statik çalışmaları ATTEC Design (Ahmet Topbaş ve ekibi) ile birlikte yürütüldü. Bölgedeki taş ustalarının duvar işçiliklerini değerlendirerek, duvarları geleneksel yığma yapı tekniklerine sadık kalacak şekilde inşa edip, çelik ve ahşap ile bütünleşik bir taşıyıcı sistem oluşturarak yapının tüm çatı yükünü (rüzgâr, deprem vb.) bu strüktüre taşıtma kararı alındı. Taş duvarlar ise sistemi desteklemesinin yanında çeliği yangından ve korozyondan koruma özelliğine sahip olmaları nedeniyle tercih edildi.
Statik ekip ile mimari tasarım süreci boyunca dirsek teması halinde kalınarak, bütünleşik tasarım yaklaşımı projenin her aşamasında başarıldı. Strüktürel tasarımın ana kararlarının alındığı toplantılarda çelik ve ahşap birleşim detayları uzun uzun tartışılırken bir yandan da tip detayların altlığını oluşturan eskizler oluşturuldu. Bu sayede yapının en önemli özelliği olan özgün detaylar ortaya çıktı ve sahada bu detayların uygulanmasında hiç problem yaşanmadı.
Taş İşleri Süreci
Malzeme seçimleri, kendisinden sonra da başka yapılara hayat verebilecek nitelikte, bölgeye ait olan, uzun ömürlü olma ihtimali yüksek olan malzemelerden seçildi ve bir uyum içerisinde bir araya getirilmeye çalışıldı. Taş dokusunu oluştururken de bu düşünceyle kendisinden önce başka yapılara hayat vermiş olan eski Adana evlerinden çıkma yassı harman tuğlalar kullanıldı. Proje ekibi, kullanılmış ve buraya özgü olan tuğlaların oluşturacağı dokunun, yapının bulunduğu bölgeye ait olma duygusunu güçlendireceğini inandı.
Proje alanına en yakın taş ocağı, yerel taş ustaları ve onların yapabilecekleri araştırılarak sürece başlandı. Geleneksel yığma yapı tekniklerine bölgenin son zamanlarda uzak kalması sebebi ile taş örgüsüne karar vermek için Ege Bölgesi’nde başarılı işler gerçekleştirmiş bir taş ustası olan İmran Akmil Adana’ya davet edildi ve kendisinden kısa süreli bir danışmanlık hizmeti alındı. İmran Usta’dan öğrenilenler bölgeye, imkânlara ve malzemelere uyarlandı. Yerel bir usta olan Yılmaz Çiçek’in geçmiş tecrübeleri ve taş ustalığı ile de özgün doku oluşturuldu ve taş işlerini tamamlandı.
DANİŞMENT EVİ STRÜKTÜREL TASARIM YAKLAŞIMI
Yapısal tasarımda ilk olarak sistemler ve malzemeler üzerine mimar ve mühendisler beraberce düşünmeye başladılar. Yerel ustalıklar, imalat yetileri, şehir dışından getirilecek ahşap taşıyıcıların seçimi tartışılırken, yerel malzeme ve işçilik kaynaklarının nasıl ileri taşınabileceği ve proje özelinden çıkıp daha sürdürülebilir bir örnek ve ekonomiye dönüşebileceği üzerinde kafa yoruldu. Taş ustalığı ve ocakları, tarihi tuğlaların varlığı kesinlikle değerlendirilmeye alınırken, bu ağır duvarların yapıda nasıl bir taşıyıcılık içereceği planlandı.
Karma ve birincil-ikincil taşıyıcı yapısal sistemler, arazide minimal imalat ve maksimum atölye imalatı dikkate alındı. Bu önemli prensipler ekibi şu sisteme itti; çelik çerçevelerin üstünde taşıyıcı lamine ahşap gergi makasları ve mertek-kaplama kullanmadan lamine kirişleri yan yatırarak hem mertek hem kaplama hem de bir çatı diyaframı koyabilecek düz üst yüzey oluşturuldu. Bu lamine yan kiriş diyafram sistemi birbirine vidalandıktan sonra alttan da bakıldığında ahşap dokusu okunabilen brüt bir taşıyıcıya dönüştü.
Taş duvarlar, düşey yükler açısından kendi kendilerini taşıyan ve direk radyeye oturan şekilde düşünülürken çatı seviyesinde dönen çelik çerçeve kirişiler bu duvarların düzlem dışına devrilmelerini önleyen birer yatay hatıl oldu. Çelik kolonlar da duvarlara gömülü düşey hatılllar olarak ikincil vazifede cephe sisteminin taşıyıcıları haline geldi. Taş duvarlar kendi düzlemlerindeki yüksek mukavemet ile kolonları hem yanal olarak fazladan desteklerken hem de düzlem dışına doğru onlardan destek aldı. Ayrıca örgünün de sınırlarını oluşturdu. Çelik, taş ve ahşap, birbirini destekleyen birincil ve ikincil yapısal sistemler olarak kendi görevlerini üstlenen, brüt kullanılan ve mimariyi tanımlayan taşıyıcılar meydana getirildi.
MÜHENDİSLİK AÇIKLAMASI
Yapısal mühendislik kriterleri açısından ahşap, çelik ve yığma nitelikli karma bir yapı sistemine sahip strüktürün 3D (üç boyutlu) analiz modelleri oluşturuldu ve ulusal deprem ve çelik yapı yönetmeliklerine uygun tasarımı yapıldı. Tasarıma esas olan genel yaklaşım bölge yerel taşı ve tuğlası ile endüstriyel ahşap ve çelik yapı elemanlarını birlikte kullanarak güvenli ve optimal bir yapı sistemi oluşturmaktı. Bu noktada yapının dış çevresinde tamamen yığma taş duvarlar teşkil edilerek yatay rijitlik talebi büyük oranda çözülmüş oldu.
Bu taş duvarlar içerisine betonarme ve tuğla ile güçlendirilmiş hatıllar yerleştirildi. Ana taşıyıcı sistem ise çelik kolon ve kirişler üzerine oturan lamine ahşap çatı kirişleri ve paneller olarak tasarlandı. Çatının mahya kısmında ise talep edilen görece geniş açıklıklı kısım için ahşap çatı kirişlerinin alt başlıklarını birbirine bağlatan gergi rodları kullanıldı ve bu şekilde düşey deplasmanlar daha narin kesitler ile kontrol altına alınmış oldu. Ahşap çatı panelleri 3D analiz modelinde çubuk çapraz elemanlar olarak idealleştirildi ve kesit kontrolleri el hesabı ile bilgisayar ortamında yapıldı. Çelik sistemler ve betonarme temel elemanları için analiz modelinin gerilme ve iç kuvvet okumalarından ve ilgili yönetmeliğe uygun tasarım araçlarından da faydalanıldı. Birleşim yerlerinin tasarımında ise lokal sonlu eleman modelleri kurularak ilgili yönetmelik kriterlerine uygunluk teyit edildi.
Çelik İmalatı, Saha Montajı ve İnşaat
Yapısal çeliğin doğrudan efektif kullanımının amaçlandığı projede toplamda gergi çubukları ile birlikte yaklaşık 6 ton çelik kullanıldı. Arazi şartları nedeniyle beton dökümün ve kaynaklı imalatların da zor olması sebebiyle tüm çelik-çelik ve ahşap-çelik birleşimlerinde cıvatalı detaylar oluşturuldu.
Tüm çelik kesim, kaynak ve boya imalatları atölyede EXC3 kalite standartlarına göre proje müellifinin de belirli periyotlarla nezaretinde tamamlanarak sahaya getirtildi. Sahadaki taş işçiliğinin başlayabilmesi için yapının ana taşıyıcı iskeleti olan çelik profillerin montajının tamamlanması gerekiyordu. Bu açıdan bir yandan sahada taş ustasına taş dokunun ve uygulama tekniğinin inceliklerini gösteren bazı eğitimler verilirken, diğer taraftan ise mobil vinç yardımıyla çelik profiller indirilerek yerlerine monte edildi. Çelik ve taş duvar imalatlarının tamamlanmasının ardından ahşap çatı ve sundurma elemanları da detaylarına uygun olarak yerleştirildi ve en son gergi rodlarının son ayarları yapılarak rodlara ardgerme kuvveti verilip çatı sistemi kilitlenmiş oldu.