Gündem

SALGINLAR TARİHİ

Uluslararası alanda yaptığı çalışmalarla dünya çapında tanınan bir isim olan Prof. Dr. Serdar TEZELMAN, Avrupa Endokrin Cerrahisi Derneği’nin kurucu üyelerinden biri. 1994’te Ulusal Endokrin Cerrahisi Derneği’ni kuran, 1997 ve 2007 yıllarında ise İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmacı Ödülü’nü kazanan TEZELMAN’ın 150’nin üzerinde makalesi ve 12 kitabı bulunuyor. Başarılı bilim insanının birazdan okuyacağınız “Salgınlar Tarihi” isimli araştırması gezegenimizin salgın olaylarına pek de yabancı olmadığını ortaya koyuyor.
 

Yazıma Fransız bir düşünürün “Hepimiz salgın hastalıkların çocuğuyuz.” sözüyle başlamak istiyorum. Şu an 60-140 nano büyüklüğünde bir virüsten bahsediyoruz. Savaş olsa göreceğiz, deprem

olsa hissedeceğiz ama insan bu sefer göremediği düşmanla yüz

yüze. Salgın hastalıkların tarihi, insanoğlunun toprağı işlemeye

başlamasıyla eş zamanlıdır. Vahşi toprakların yok edilmesi, fareleri, sıçanları, keneleri, pireleri ve sivrisinekleri insanlara daha yakın

yaşamaya zorluyordu. Bu hayvanlar beraberlerinde veba, tularemi,

tifüs ve sıtma gibi sürprizleri de getirdiler. Ayrıca yüzbinlerce insanın yaşadığı kentler geliştikçe toplu ölümler de yaygınlaştı. Olayın niteliğini ilk kavrayan kişi HIPOKRATES oldu. O, çevre güçlerine "hava, su ve yer" adını vermişti. Bu etkenlerin herhangi birindeki ani bir değişikliğin salgınlara yol açtığını söylüyordu. Salgınlar tarihini incelediğimizde ilk karşılaştığımız "Kara Ölüm" yani vebadır. Lağım farelerinde yaşayan pirelerden insana geçen, insandan insana kan ve tükürükle bulaşan Yersinia Pestis isimli bakterinin etken olduğu bir hastalıktır. MS 1350 yıllarında Kıta Avrupasında görülen veba salgınında 75 milyon ilâ 200 milyon insanın öldüğü tahmin edilmektedir. Veba, Avrupa nüfusunun yarısından fazlasının ölümüne sebep olmakla birlikte bölgenin sosyal yapısını da değiştirmiştir. Dini açıdan Roma Katolik Kilisesinin sarsılmasına sebep olmuştur. Dilenciler, Müslümanlar ve Museviler başta olmak üzere birçok azınlık gruplarının zulmedilmesine yol açmıştır. Veba salgınlarında meslektaşlarım olan hekimler çok zor durumda kaldılar. Hastalık kapma korkusuyla sivri gagalı garip maskeler taktılar. Mikrop nedir bilinmiyordu, dolayısıyla tedavi seçeneği de yoktu. Bazı kentlerde veba evleri kuruldu, karantina uygulaması başlatıldı ve ayrıntılı ölüm kayıtları tutuldu. 16. yüzyıla geldiğimizde İtalya’da görülen veba salgınında 280 bin insan hayatını kaybetmiştir. Aynı dönemde salgın İstanbul’da da görülmüştür. 17. yüzyılda 1665-1666 yıllarında Londra veba salgınında 100 bin kişi ölmüştür. Londra nüfusunun %15’i kaybedilmiştir. Thames Nehri boyunca liman şeridinde yayılmıştır. Hastalığı önlemek için nehir kıyısındaki depolar yakılmıştır. Böylece asepsiye ilk adımlar atılmıştır. Aynı yüzyılda Viyana’da 76 bin kişi vebadan hayatını kaybetmiştir. 1663 yılında Hollanda’da 20 bin, 1668’de Fransa’da 40 bin insan kara ölüm nedeni ile ölmüştür. 1738’de Balkanlar’da 50 binden fazla insanın öldüğü büyük Balkan vebası görülmüştür. Tabii ki Rusya da bundan nasibini almış ve tıpkı Balkanlar’da olduğu gibi 50 binden fazla insanın öldüğü Rusya vebası yaşanmıştır. 19. yüzyılda çok kısa aralıklarla süren ancak pandemi yapmayan veba salgınlarına Mısır, İstanbul, İrlanda, Malta ve Romanya’da rastlanmıştır. 20. yüzyılda ise 40 bin kişinin öldüğü Çin’de ve lokal olarak da Hindistan’da veba saptanmıştır. 1900’lerin başında 113 kişinin öldüğü 3.Veba Salgını diye adlandırılan San Francisco vebası lokalize kalmıştır. Derideki gelişen siyah renkli lekelerden dolayı “Kara Ölüm” lakabı alan vebaya günümüzde sadece çok geri kalmış Afrika ve bazı Asya bölgelerinde rastlanabilmektedir. Tarihte çiçek, tifüs, cüzzam, menenjit, verem, sarıhumma, sıtma, kızamık gibi çeşitli kitlesel ölümlere yol açan salgınlar da görülmüştür. 11.yüzyılda cüzzam Lepra pandemisine sebep olurken birçok lepra hastanesinin de açılmasına vesile olmuştur. İlk hastane MS 4. yüzyılda İstanbul’da Zodikus isimli bir zengin tarafından açılmıştır. Griple pandeminin tanışması 1889-90 yıllarında Rus gribi diye de tanımlanan salgındır ve 1 milyon insanın ölümü ile sonuçlanmıştır. Bu salgın H2N2 virüsü kaynaklıdır. İkinci grip pandemisi meşhur İspanyol gribidir. 1918-20 yılları arasında 75 milyon insanın ölümüne neden olmuştur. O günün insan nüfusunun %5’i kaybedilmiş olup tarihte bilinen en büyük grip salgınların biridir. Grip virüsünün bilim tarafından tanınması 1933 yılında olmuştur. Üçüncü grip pandemisi 1957-58 yıllarında görülen ve 2 milyon insanın kaybedilmesi ile sonuçlanan Asya gribidir. 2009’da rastlanan grip pandemisinde 14.286 kişi vefat etmiştir. Virüsün bu yeni türüne genelde domuz gribi denilmesine karşılık; Meksika gribi, Kuzey Amerika gribi ve H1N1 gribi de denilmektedir. Bilinen şu ki, grip virüsü 10-14 yılda bir mutasyona uğramaktadır.

2002-2003 yıllarında Hong Kong’da başlayan SARS 775, 8.422 vakada saptandı. 2012 kaynaklı MERS salgını ki Orta Doğu kaynaklı olup 449 insana kıymıştır. 2013-2016 arası Batı Afrika kaynaklı Ebola salgını 28.166 kişiyi etkilemiş ve 11.300 kişinin ölümüne yol açmıştır. 2015 Hindistan çıkışlı Domuz Gribi halen devam etmekte olup günümüze kadar 2035 kişinin yaşamını kaybetmesine yol açmıştır. 2019 Çin orijinli COVİD-19 nasıl sonuçlanacak hep birlikte göreceğiz. Yaşadığımız pandeminin sağlık açısından yıkımının ardından politik, ekonomik ve sosyal yıkımının ne boyutta olacağını yaşayarak göreceğiz. İnsanoğlu akıl ve bilim ile bu sorunun üstesinden gelecektir.