Meşhur hikayedir; adamın biri arabasıyla yolculuk ederken benzin bitmiş, yolda kalmış. Arabadaki boş bidonla benzin almayı düşünmüş. Yakındaki çobana benzinliğin nerede olduğunu, ne kadar zamanda gidebileceğini sormuş. Çoban, bizimkine benzinliğin istikametini göstermiş ve “bu yana yürü bakalım, hele” demiş. Yolcu biraz garipsemiş ama yürümeye başlamış. Biraz yürüdükten sonra çoban arkasından seslenmiş: “sen bu yürüyüşle anca kırk dakkada gidersin”
Bir yolculuğa başlarken gideceğimiz yolun uzunluğunu, arabamızın ortalama sarfiyatına ve depo kapasitemize göre nerelerde yakıt ikmali yapacağımızı, nerelerde mola vereceğimizi önceden iyi kötü planlıyoruz. Bir depo yakıtla 600 km gidebiliyorsak ve ikmal yapmadan bu mesafeden fazla gitmeye kalkarsak fıkra kahramanı biz oluruz.
Buradan fabrika organizasyonu konusuna geçersek, önce neden böyle bir planlama yapmamız gerektiğine bakmamız gerekir. Bunun ilk yanıtı maliyeti düşürmek, daha rekabetçi bir maliyete ulaşmak olabilir. Bunun dışında, verimliliğin arttırılması yani aynı sayıda personelle daha fazla imalat, işveren bilincinin artması paralelinde yurtiçi ve yurtdışı projelerde istenen imalat kalitesinin yakalanması, gerek iş güvenliği gerek ekonomik dalgalanmalar karşısında risklerin azaltılması da iyi bir fabrika organizasyonunu gerektiren önemli etmenlerdir.
PLANLAMA
Ne yaparsak yapalım, hem yapacağımız işi hem de nasıl yapacağımızı iyice düşünüp, işe böyle başlamamız gerekir. İşletmenin projelendirilmesine de aynı şekilde başlarız.Az benzinle yola çıkmamak, benzin bitip yolda kalmamak gerek. Olur ya kalırsak ne yapacağımızı bilmek lazım. Doğru bir işletme için birçok “lazım-gereksinim” var.
Fabrika organizasyonunun planlaması şu üç aşama için de önem arz etmektedir.
1. Yeni fabrika kuruluşu
2. Mevcut fabrikanın re-organizasyonu
3. Alınan bir projenin imalatı
Yukarıda belirtilen fabrika organizasyonu planlamalarından her biri için yola çıkarken, bu çalışmanın çeşitli disiplinlerden oluşan, bir takım çalışması olduğunu biliyoruz. Yolcu-araba-yol-benzinci-v.b. nasıl yolculuğun bütününü oluşturan paydaşlar ise; fabrika organizasyonunu tamamlayan tüm etmenleri de bütünün parçaları olarak ele almakta yarar var. Bunlar; proje, planlama, imalat, teslimat/sevkiyat dahil çeşitli birimleri içeren bir zincir oluşturur.
Projenin başlaması için, ne yapacağımızı, nasıl yapacağımızı önceden gözden geçiriyoruz: “Bu fabrikada yılda şu kadar XX imalatı yapacağız ve bu ürünü, piyasa şartlarında satacağız”. Yapılacak üretimle ilgili, malzeme, sarf malzemesi, enerji, sosyal ve diğer bütün girdiler ve çıktıların listesini yaptık. Bunların denge blok diyagramını hazırladık. Buradan yola çıkarak soruların cevabını aramaya başladık. Bir fabrika kuracağız. Yeri belli, kara yolu üzeri. Limana yakın-uzak, bölgeden konumuza yatkın veya eğitilebilir potansiyele sahip personel temini mümkün. Hammadde tedariki şartları ortalamadan iyi. Enerji de sorunsuz. Artık gerek yeni fabrika kuruluşunda, gerek mevcut bir fabrikanın geliştirilmesinde kullanabileceğimiz organizasyon yolculuğuna başlayabiliriz.
Organizasyonu Etkileyen Hususlar
Konumuz, iş akışına uygun fabrika organizasyonu olduğuna göre:
• Üretim için gerekli malzeme girişi, hangi şekilde nasıl çözümlenecek, nasıl teslim alınacak, hammadde ve mamul, imalata girerken, imalat esnasında ve mamul hale geldikten sonra sevk için ne miktarlarda, ne kadar bekleyecek?
• Yani giren - çıkan madde stoklama şekli ve kapsamı ne olacak?
• Bu imalatın yapılması için gereken bilgi temini ne şekilde halledilecek?
• Ne kadar ne gibi ekipman, açık ve kapalı alan, ne kadar eleman gerekir?
• Biten imalat, hangi şartlarda, ne kadar bekler nasıl sevk edilir?
Yapılacak işin kapsamına şöyle bir özetle baktığımızda, fabrikanın işleyiş organizasyonuna “ne girecek ne çıkacak”tan başlamak akla yakın görünüyor. Bir başka deyişle organizasyon için araştırmaya geriye doğru planlama yöntemiyle, tesis kapısından işletmeye doğru bakarak başlarız.
Ambarlama ve Malzeme Sirkülasyonu
Yani önce sevkiyat, teslim alma-teslim etme işlerini, çalışmayı aksatmayacak seviyede hallederiz. Giriş – çıkış kalite kontrole olanak sağlayacak şekilde planlanmalı ve giren çıkanı, çıkan gireni aksatmamalıdır.
İşletmeye girecek malzeme, kolaylıkla bulunacak ve en kısa yoldan işletmeye girebilecek yerde ve şekilde istiflenecektir. Bunun için yeterli alanımız ve ekipmanımız olmalıdır.
Ön imalatı biten (özellikle - fittings de denilen - birleşim elemanları, berkitme, taban plakası v.b. gibi) parçaların düzgün stoklanması ve ambar sistemine uygun dağıtımı çok önemli olmaktadır. Aksi takdirde, bir kolonun imalatı için gerekli çeşitli fittings parçasının aranıp, bulunması ve montaj istasyonuna getirilmesi ciddi zaman kaybına neden olur. Hele bir de bu işlem, her parçanın resme göre hangi istasyona teslim edileceğini bilen ve buna göre istifleyen bir fitting sorumlusu yerine kaynak ustası veya montör tarafından yapılırsa kayıp zaman ve mesai değeri katlanarak artar. Dolayısıyla, ön imalatı biten parçalar, bir araya getirilirken işin (imalat montajı/çatma) akışını aksatmayacak şekilde, en kolay ve eksizsiz temin edilebilecek düzende depolanır. Bu depolamada, söz konusu parçaların parça numarasına göre ahşap paletler veya benzeri unsurlar üzerinde istiflenmesi, gerektiğinde onların kolaylıkla yer değiştirmesine de olanak sağlar.
İmalatı ve ambalajı biten malzeme en kısa zamanda ve en kolay yoldan sevk edilebilecek yeterli yerde ve dış etkenlerden zarar görmeyecek şekilde depolanacağı bir faaliyet düzeni kurulur.
Bunları herkes bilir de, öneminin yerli yerine oturtulmadığı birçok işletmede imalat sırasındaki ve sonrasındaki sevkiyat teslimat, zaman zaman sorun olmaktadır. Bu husus, bunca yatırım yapılan tezgahların boş beklemesine sebep olursa yatırımın geri dönüşü açısından da, imalat maliyeti açısından da ciddi bir kayıptır.
Stok Planlaması
Gelişen bilgisayar yazılımları bu konuda büyük destek vermektedir. Bilgisayar uygulaması ile neyin nerde olacağı, ne zaman, ne şekilde devreye gireceği artık ekranlardan planlanır ve takip edilir hale gelmiştir. Faaliyetin hacmine uygun seviyede bir yazılım kullanılması kontrolün daha sağlıklı ve daha süratli yürütülmesine ve izlenebilirliğin sağlanmasına olanak verir. Bu uygulama stok seviyesini takipten itibaren, stok kontrolü alanında yaygın olarak kullanılmaktadır.
MRP. Yoğun seri üretime (stoğa üretim) yönelen bazı tesislerde, envanter planlama ve kontrol sistemi olan MRP (Malzeme İhtiyaç Planlaması - Materials Requirements Planning) yazılımları kullanılmaktadır. MRP sistemiyle; hammadde ve ürün stoklarını azaltmak, stok devir hızını ve zamanında yapılan teslimlerin artmasını sağlamak mümkündür.
CNC. MRP ve benzeri yazılımların, seri üretim dışında ve küçük ve orta boy işletmelerin üretim aşamasında; aynı yararı sağladığını söylemek her zaman mümkün değildir. Çelik konstrüksiyon üretim değişkenlerinin, projeden projeye farklılıklar gösterebiliyor ve pek çok sayıda olması sebebiyle sınırlı kullanılabilir olması da program konusunda kullanıcıları ürkütmektedir. Buna karşılık, geleneksel çalışılan işletmelerde hazırlanan iş emirlerinde kesme ve delme hızları ile diğer işletme faktörlerini uzmanlar hazırlarken, CNC sistemlerdeki yazılımlarda bu değerler çoğunlukla mevcuttur. Üretimde, yalnızca zaman takibi bize kalmakta hatta bu hususların bile büyük oranda yazılım kapsamında çözülebildiği detaylı iş hazırlama yazılımları da temin edilebilmektedir.
Stok ve İmalat Planlaması
ERP. Kontrol ve maliyeti düşürmenin daha da önem kazandığı büyük işletmelerde gelişmiş yazılım sistemlerine gerek duyulmaktadır. Malzeme ihtiyaç planlamasına ek olarak; fabrika kapasitesinin bu üretimi gerçekleştirmek için yeterli olup olmadığını veya kritik kaynakların mevcut olup olmadığını da göz önüne alan daha geniş kapsamlı yazılım ihtiyacı olan bazı tesislerde ise ERP (Kurumsal Kaynak Planlaması – Enterprise Resource Planning) sistemleri kullanılmaktadır. ERP işletmelerde üretim için gereken işgücü, makine, malzeme gibi kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayan bütünleşik bir yönetim sistemidir. ERP sistemleri temel olarak değişik verilerin saklanabildiği bütünleşik bir veritabanı kullanırlar.
ERP sistemleri iki veya daha fazla yazılımı bir araya getirerek bir yazılım paketi halinde de olabilir. Bir ERP yazılımının bünyesinde genelde bağımsız olarak çalışan üretim, finans ve muhasebe, müşteri ilişkileri yönetimi, insan kaynakları, stok yönetimi gibi çeşitli uygulamalar bulunabilir.
Planlama ve Maliyet İlişkisi. Bütün bunlarla beraber şunu da kesinlikle söyleyebiliriz: İyi planlanmamış üretimin maliyeti olabileceğinden yüksektir. Diğer bir deyişle: üretim ne kadar gerçekçi planlanır, programlanır ve takip edilebilir ise maliyeti o kadar düşer. Günümüz rekabet şartlarında, etkin plan ve program çerçevesinde çalışmanın önemi hakkında bütün işletmeciler hem fikirdir.
Genel hatları bu olmakla beraber konunun kapsamı sınırlandıkça, yapılabilecek şeyler daha kalın çizgilerle ortaya çıkar. Konumuz Çelik Konstrüksiyon Üretimi olarak belirlenince genel hususlar bile daha rahat gözlemlenir hale gelir.
ÜRETİM
Üretime Genel Bakış
Üretim malzeme girişiyle başlayacaktır: Kapıdan girdik, stok ambarımızda düzenli ve kolay erişilebilir bir istifleme yaptık. Malzemeyi işletmeye zaman kaybına sebep olmaksızın alıp götürecek düzeni kurduk. Düşey ve yatay taşıma sistemleri (vinçler ve konveyörler), yeterli nitelik ve miktarda forklift, diğer taşıma araçları v.b. ihtiyaca göre temin edildi ve gerektiğinde hizmete hazır.
Bundan sonra ne yapacağımıza karar vermek için işletmedeki faaliyetlerimizi müşterek karekterlerine göre ana gruplara ayırabiliriz:
• Ön imalat
- Yüzey Temizliği ve Koruyucu Astar
- Profil İşleme
- Sac İşleme
- Özel İmalat / büküm
- Talaşlı İşleme
• İmalat
- İmalat Montajı / Çatma
- Kaynak
• Deneme montajı (Gerektiğinde)
• Temizlik ve Son Boyama
• Sevkiyat
Bu aslında çok genel bir gruplandırmadır. Üretimimize göre özel şartlar gelişebiliriz. Böyle durumlarda gruplama işini elbette şartlara göre esnetebiliriz. Örneğin yüzey temizliği;
• Boyalı imalat için ihtiyaca göre imalattan önce, imalattan sonra temizlik kapsamında veya hem imalattan önce hem imalat sonrasında yapılabilir.
• Galvanizli imalat için imalat öncesinde kaba temizlikten sonra esas olarak galvanizlemeden önce yapılır.
Kalite Güvencesi ve Kalite Kontrolü
Üretimde kullanacağımız proje ve malzemelerin onaylı / sertifikalı olması gerektiğine göre bunların kalite güvencesi sertifikalarının veya CE / G işaretlerinin kontrolü ile sağlanmalıdır. Ancak buna rağmen bazen numunelerin test edilmesi suretiyle kalite kontrolleri de yapılabilir.
Her proje için kalite güvencesi ve kalite kontrolü süreçlerinin (prosedürlerinin) önceden belirlenmesi ve işlemlerin buna göre yürütülmesi hem kalite için, hem de uzun vadede gereksiz masraflara neden olmamak için çok önemlidir.
Yukarıda belirtilen işlem safhalarına baktığımızda, imalatın ve projeye uygunluk kontrolünün yapılmasına ilişkin işlemler hakkında şu bilgileri hazmeder ve iyice ezberleriz:
• İşlenecek malzeme cinsi, miktarı
• Nasıl işleneceği
- Hangi standartlara şartnamelere göre
- Hangi ölçülerde, nitelikte ve ne kadar (İmalat resmine göre)
- Hangi tezgahlarda hangi sırayla hangi seviyede (işleme-markalama-numaralama)
- Tezgahlar arasında nasıl bir taşıma trafiği ile (malzeme akış planlaması)
• Ne kadar zaman içinde işleneceği
• Yapımı biten parçaların nasıl bir araya getirileceği
• Bitiş işlemleri (temizlik, boya tamiri v.b finishing)
FABRİKA DONATIMI
Ekipman - Tezgah Seçimindeki Öncelik Kriteri.
Yukarıdaki bilgiler bilgiler bizim için belirgin duruma gelince, kullanılacak ekipmanı-tezgahları seçeriz. Tezgah seçimi için nelere dikkat edeceğimizi, aşağıda daha detaylı açıklamaya çalıştık.
Öncelik
Bu seçimin sağlıklı olabilmesi için: Üreticinin üretime bağlı öncelikleri kararlaştırılır ve dikkate alınır.
Örnek olarak sınırlı süreli üretim-montaj söz konusu ise öncelik, nihaî montaj planına, bazen de nakliye imkânlarına göre tayin edilir. şayet eldeki olanaklar yeterli değilse hangi destek imkânlarının devreye gireceği önceden planlanmalıdır. Başka bir örnek, üretim servis merkezleri olabilir. Burada galip öncelik, üretim hızı olacaktır. Tezgah kapasiteleri seçilirken, bu husus önemle dikkate alınır. İkincil öncelik ise üretimden artan parçaların, sonraki üretimlerde verimli kullanılabilmesi için gerekli kayıtların tutulabilmesi ve bunlara kolay ulaşılabilmesidir.
Her koşulda ve durumda, bu kadar yatırım yapılıyorsa, bazen standart dışı imalatın da maalesef kabul edildiği iç piyasada değil, uluslararası düzeyde aranan bir hassasiyet seviyesini sağlamak önceliklerimiz arasında olmalıdır.
Yapılanmanın ve Yerleşimin Planlanması
Yapılanmayı ve yerleşimi planlarken; günü kurtaracak bir çözüm mümkündür. Ama ileriye dönük hedeflenen muhtemel genişlemenin de (tevsiatın) dikkate alındığı bir master plan hazırlamak daha yararlı ve uygun bir yöntemdir. Master plan, kuruluş kapasitesi ile öngörülen tevsiat süre ve kapasiteleri dikkate alınarak aşamalar halinde gerçekleştirmek üzere hazırlanır. İmalat için gerekli ekipman bu öngörü ile seçilir. Seçilen ekipman ve öngörülen iş akışı planına göre; ekipman temini ve yapı, her aşamadaki ihtiyaç çerçevesinde planlanır. Diğer bir deyişle, önce kuruluş için yeterli bir alan yapılandırılır. Sonraki tevsiatta gerektiği kadar bina eklenir. Yapıyı, muhtemel tezgahların yerleştirilmesine ve etkin miktardaki olası en büyük ölçülerdeki parçaların hareketine uygun ve tezgahlar arasında iş akışı dikkate alınarak ölçülendirmenin faydalı olduğu açıktır.
Yukarıda belirtilen durumlardan da anlaşılacağı gibi, yeni tesis kuruluşlarında önce binayı yapıp sonra alınacak tezgahları bu binaya sığdırmak yerine, önce ekipman / tezgah seçimi yapılıp, binanın buna göre boyutlandırılması daha ekonomik ve etkin bir çözüm olacaktır.
Yukarıda değinildiği gibi, projenin her aşamasında gerekli ve yeterli işletme, sosyal ve yardımcı işletmeler yapılanması gerçekleştirilir.
Bu satırların müellifi çeşitli konularda, inşaatın tamamlanmasıyla sermayesini tüketmiş ve tezgah alımına kaynak ayıramamış nice yatırımcıyla tanışmıştır. Oysa bazıları, öngörülen kapasite için yeterli olan inşaatın yarısını bitirse ve planını buna göre yapsa finansmanın geri kalanının yettiği kadarıyla ekipman temin etse sistem kalan inşaatı finanse edebilirdi.
Donatım
İş akışı planlamasını yaptık tezgahların ve malzeme transferi ile ilgili kararlarımızı verdik. Sıra geldi her aşama için tezgahları seçmeye. Tezgaların seçimi için nelere dikkat edilecek?
Kayıplarımız
Bilindiği gibi geleneksel üretim tarzında çalışmalarda en fazla işçilik; markalama, merkezleme ve malzeme-takım taşımada harcanır. Bu tür yüzer-gezer işçiliğin verimlilik açısından kontrol edilebilmesi ve kontrol altına alınması ciddi deneyim ve mesai ister. Bu sebeple hem tezgahların otomasyonu hem de malzeme trafiğinin tezgahlarla sekronizasyonu, üretim maliyetini kontrol altına alarak aşağı çekebilmek için çok önemlidir.
Burada, yeterli hassasiyete sahip imalatın yapılamaması halinde şantiyede geçecek montaj süresinin de %20 - %25 mertebesinde de artabileceği, bunu da maliyetleri arttıracağı gözden kaçırılmamalıdır.
Ekipman Seçimi.
Bu seçimle ilgili tek bir formül yoktur. Bugüne kadar edindiğimiz deneyim ve tutulan kayıtlarımıza bakarak, üretilecek konstrüksiyon tipi ve ağırlığını dikkate alarak, üretim kapasite kademelerini aşamalı olarak seçeriz. Mesela; birinci aşamada, haftada 100-150 ton; ön görülen süre sonra, haftada 150-200 ton; üçüncü aşamada haftada 200-250 ton üretimi hedefediğimizi düşünelim.
Böyle bir tesiste kumlama ve astar boyama artık işin olmazsa olmazıdır. Bu sistemi, öngörülen son kapasiteye göre seçmekte yarar vardır. Parelel hatla kapasite artışı düşünürsek kullanılacak alan maliyetini de hesaba katmalıyız (ki yan yana iki kumlama ekonomik olmayacaktır)
Kumlama ve astarlamadan alınacak parçaların istenen hassasiyet ve hızla işlenmesi için; uygun kapasitede gerekli yatay ve düşey taşıma teçhizatı (konveyör ve kren), foklift ve diğer yükleme, boşaltma ve taşıma teçhizatı ile birlikte;
• Yapma profil imalatında sac işleme için CNC ısıl kesme (için) ve düşük kapasitelerde fitings imalatını da desteklemek üzere tercihen CNC sac delme tezgahı,
• Daha yüksek kapasitede sac parça (fittings) hazırlığı için CNC sac işleme ünitesi (bünyesinde plazma, oksijen, matkap, zımba (punch), kılavuz, rayba, freze, markalama v.b. gibi imkanları da bulundurabilir),
• Profil işleme için CNC profil kesme (bant veya disk testere) ile CNC profil delme tezgahı ve özel kesim işlemleri için de CNC ısıl kesim tezgahları kullanılabilir.
Yukarıda belirtilen sistemin amaçlarından biri de işçiliği, insan hatalarını ve taşıma kayıplarını en aza indirmektir.
Örnekle açıklamaya çalışalım: Haftada 150 ton çelik işleyeceğimizi ön gördüğümüz varsayımımızla başlayabiliriz. Bunun ortalama olarak 120 tonu uzun, 30 tonu yassı malzeme olduğunu düşünebiliriz. Deneyimlerimize bakarak ne kadar kesme ne kadar delik işleme yapacağımız hakkında ortalama bir öngörüde bulunabiliriz. Diyelim ki: uzun (profil) malzemenin tamamı kesilecek, 80 tonu delinecek; yassı malzemenin de (lama,sac v.b.) tamamı kesilecek, 24 tonu delinecektir.
Diğer imalat aşamaları; yani ön imalat, fabrikasyon ve ambarlama prensipleri önce belirtilmişti. Bu bölümler, gerektiğinde projeden projeye gözden geçirilecek ve değerlendirilecektir.
Seri çalışma için seçilen tezgahlarda sonrakinin kapasitesi, işin en az bekleme süresi ile akışı için, daha büyük seçilir. Farkın makul miktarda yüksek olması, geleceğe yönelik yararlı olacaktır.
Diyelim ki işler iyi gidiyor, talep artıyor. Kapasiteyi fazla masraf çıkmadan haftada 50 ton (yılda 2.500 ton) arttıralım. İki makinanın birbirini bekleme süresini, mümkün mertebe, ortadan kaldırırsak, istenen kapasite kolaylıkla sağlanabilir.
Bunun için Kesme ve Delme sistemlerini ayırırız. Araları enine konveyörle desteklenmiş parelel iki konveyörle çalışırız. Senkronizasyonu da temin ettik mi minimum masrafla bu iş çözülür.
İleride ihtiyaç artarsa, tercihen önce iki vardiyayı deneriz. Bu da yetmezse aşağıdaki yöntemi deneyebiliriz.
Genelde yeterli CNC tezgahlarda toplam delme işlemi süresi, kesmeye oranla daha hızlıdır. şayet delme tezgahını uygun seçtiysek iki kesme bir delme çalışarak, yani bir bant testere ve birkaç konveyör ilavesi ile senkronizasyonu da temin ettik mi kapasitmiz yine, mesela haftada 200-250 tona yükselecektir. Bu kapasite değerleri, Peddinghaus tarafından verilen haftalık yaklaşık ön imalat değerleridir.
Artan kapasitemizin gereksinmesi halinde istersek, şekilde görüldüğü gibi, sisteme başka tezgahlar da ilave edebiliriz.
Müşteri İsteklerinin Yönlendirmesi
Teklif alınan tezgahları seçerken hangi müşteri isteklerine dikkat ederiz? Pazar öncelikleri bizden neler istiyor?
• İlk istenen ucuz üretim. Demek ki yatırım ve zamana göre çok sayıda üretim olanağı sağlaması lazım. Parça başı maliyetim düşsün.
• Tezgah ve işlemler için harcanan, sarf malzemeleri ve değişmesi gereken harcı alem parçalar özel üretim midir? Piyasadan temini mümkün standart malzeme kullanılan tezgahlar, genelde dolaylı olarak maliyeti aşağı cekmeyi mümkün kılarlar.
• El işçiliğini (dolayısıyla insan hatalarını) en aza indirmek. El işçiliğini azaltan, markalama, parça numarası yazma gibi özellikler de işçilik ve hata olasılığını en aza indirerek maliyetimizi aşağı çeker.
• Bakım için harcanan süre de en az olmalı. Sistem güvenilirliği ve toplam devrede kalma süresi yüksek tezgah maliyeti düşürür. Kullanımın kolay olması da, daha çok devrede kalma süresi için faydalıdır.
• Bakım desteği. Özellikle CNC tezgahlarda, ciddi bir diagnostik bakım desteği, bakım sürelerini azaltan bir faktördür. Tezgahı üreten firmanın bakım kadrosunun ve olanaklarının da iyi olması maliyetin düşürülmesine önemli katkı sağlar.
• İmalatın standartlara uygun ölçü hassasiyetinde olması. Yurtiçi ve yurtdışındaki ciddi kurumlara iş yapıldığında imalat hassasiyeti olacak. Bu da bizden ileri teknolojiyi kullanmamızı ister.
• Pazar bizden işi en kısa zamanda bitirmemizi ister. Yine ileri teknolojiyi kullanmak öne çıkar. Otomasyon kullanılarak imalatı geleneksel imalata oranla çok daha az personelle 10 ilâ 20 kat hızlandırmak mümkündür.
• Birim imalat başına daha az enerji sarfiyatı. Üretilen miktara göre kullanılan enerjinin de düşük olması, yalnız piyasanın değil, büyüyen çevre sorunları açısından, toplumun da talebidir.
• Çevre dostu imalat. Artan miktarda çevre baskısı, yatırımcıyı çevre dostu olmaya zorlamaktadır. Ciddi müşteriler, kuruluşunuzu bu yönden de kalifikasyona tabi tutmaktadır. Bunu gözden ırak tutmak fabrika yatırımcısını ilerde üzebilir.
* Yatırımın geri dönüşü. Yatırım için yapılan masrafların en kısa zamanda geri dönmesi-amortisman süresinin kısa olması- bizatihi fabrika yatırımını yapanın en önemli tercihlerinden biridir. Uygun otomasyon ile sağlanan işçilik, kalite, finansman ve zaman kazançları yatırımın erken geri dönmesini sağlayacaktır.
• Ayrıca özellikle CNC tezgah alımında, ekipman üreticisinin verdiği eğitimin kalitesinin önemini göz ardı etmemek gerekir. Bu eğitimin, yalnız sanal değil gerçek üretim şartlarında da olması uygundur.
Pazar yatırımcıya, bu seçimi yaparken nelere dikkat edeceğini söylemektedir. Mesele okumayı bilmektir. En ucuz çoğunlukla en ekonomik olmamaktadır.
İşletme Planlaması
Tezgahların siparişleri verildikten sonra yapılacak işler için gerçekçi bir teslim-termin, programı yapılır ve gerçekleşme durumu takip edilerek bu programın gerçekleştirilmesi sağlanır.
Bununla birlikte devreye, yapılanma sisteminde özenle dikkate alınması gerekli olan, üretimle ilgili diğer kalemler girer: BİLGİ, eğitim ve sosyal ihtiyaçarla birlikte personel, yardımcı işletmeler (enerji, basınçlı hava ve üretimde kullanılan gazlar, üretimde doğrudan -matkap ucu, kesim takımı parçaları, kaynak elektrotları v.b.- ve dolaylı kullanılan diğer sarf malzemeleri yönetimi).
Bahse konu organizasyon bu bütünün mekanik faslı olduğundan, sözü geçen diğer hususlarda ayrıca detaylandırılacaktır; burada ana organizsyon açısından gözden uzak olmaması için kısaca belirtilmiştir. Enerji (elektrik, ısı, diğer) temin ve dağıtımı, iletişim, bilgi işlem konuları proje kapsamında kesinleştirilecektir. Gaz, basınçlı hava tercihleri de yine proje kapsamında önceden belirlenir. İşletmeler büyüdükçe örneğin bulk gaz temini önemli bir tasarruf kalemidir. Bunun için ön montaj istasyonlarının sabitlenmesi ve en azından bir kısım işlemin sabit değil hareketli platformlarda gerçekleştirilmesi gerekir.
Yapılacak iş ve tezgah kapasiteleri saptanınca öncelik, “tezgahların hakkını vermek”tir. Her tezgahın en fazla faal devrede kalacağı bir çalışma planlaması yapılır. Diğer bir deyişle tezgahlar birbirlerini ve imalatın değişim aşamalarını mümkünse hiç beklememeli veya en az bekleme süreleri ile çalıştırıla bilmelidir. İş planlaması-iş emri yazılımı söz konusu ise kullanılacak yazılım, bu optimizasyonu içermelidir.
Malzeme Akış Planı
Malzeme akış planlaması, imalatta malzeme akış planına uygun olarak yapılması gerekir. Optimizasyon sağlanması için tezgahlar arasında, iş planlamasındaki sıraya uygun bir taşıma trafiği önem kazanır.
Çelik konstrüksiyon imalatçılarının yaygın bir inancı vardır; işlem sırasında, bir parçayı üç kere aktarırsanız ortalama içinde kalırsınız, iki kere aktarıp daha çok kazanırsınız, dört kere aktarırsanız başa baş civarında olursunuz, beş kere aktarırsanız zarar edersiniz.
Aynı mantıkla yola çıktığımızda, parçaların, taşınma trafiği ne kadar düşürülürse o kadar işçilik tasarrufu olur diye düşünmek bile eksiktir. Adam saatten tasarruf edilen bu kazanca ilave olarak, tezgah, bu miktar civarında zaman daha fazla aktif olarak devrede kalacak, aynı sürede daha fazla üretim olacaktır. Bu suretle tezgaha yatırım daha kısa zamanda geri dönecektir. Bu açıdan bakınca malzeme taşımadan sağlanacak kazancın ne kadar önemli olduğu görülür.
Bu trafik, tezgahların arası yatay taşıma prensiplerine uygun olarak konveyörlerle bağlanarak asgariye indirilebilir. Bir de konveyör hızları tezgah yazılımlarıyla irtibatlı ise neredeyse yarım robot otomasyonu elde edilir. Bu trafik düzenlenirken, yukarda sözü edilen ve minimize edilmiş bekleme süreleri için gerekli hatlarda makul bir ürün birikme – bekleme imkanı yaratacak, rezerv malzeme hacmi kadar fazla konveyör veya yükleme boşaltma olanağı veren yedek stok alanı (buffer zone), platform benzeri tedbirler düşünülebilir. Bu husus, maliyet - etkinlik bakımından ekonomik olacak şekilde gerçekleştirilecektir.
Son teknoloji ile üretilen tezgahlarda takımların hareketlerinde bile, gerek farklı hızlar uygulaması gerekse sensörlerle hareket miktarları kontrol edilerek hareket tasarrufuna gidilmekte, tezgahların daha seri çalışması sağlanmaktadır. Örneğin Peddinghaus akıllı delme tezgahlarında, delme işlemi sırasında, delme hızı, takım, malzeme ve ölçüye bağlı olarak seçilir ve mazeme bu hızla delinir. Ancak delme dışında takımın, yatay ve düşey hareketleri çok daha hızlıdır. Sensörlerle delme mesafeleri de minimum tutulmaktadır. Bu sayede tezgahın verimi arttırılır. Aynı şekilde şerit testerede, malzeme cins ve kesilen kesidin büyüklüğüne göre, sensörler aracılığıyla yapılan ölçüme bağlı, farklı hızlar uygulanarak tezgah verimi arttırılmıştır.
Ön İmalat
Profiller ile birleşim elemanları, berkitme, taban plakası v.b. gibi parçaların fabrikasyon için hazırlanması, yani ön imalatı çelik konstrüksiyon imalat tesisi için işin, bir bölümü; servis merkezleri için bütünüdür.
İmalatı biten parçalar, servis merkezlerinde başlangıçta anlatılan prensipler doğrultusunda depolanır ve sevk edilir. Sipariş edilmiş ise temizlik ve boya tamiri işleri de ikmal edilir.
Çelik konstrüksiyon imalat tesisi için süreç devam edecektir. Hazırlanan parçaların imalat montajı (çatma), kaynak ve sonlandırma işlemleri yapılacaktır.
İmalat (Fabrikasyon)
Üretimi biten parçalar, bir araya getirilirken (imalat montajı) işin akışını aksatmayacak şekilde, en kolay ve eksiksiz temin edilebilecek düzende depolanır. Bu noktada parça üzerindeki numaralandırmanın önemini tekrar hatırlamakta yarar vardır.
İmalat montajı ile ilgili organizasyon çok çeşitli şekilde yapılabilir. Özelde imal edilenin özelliğine de bağlıdır. Genelde parçaların üzerine konulacağı platformların mutlaka terazide ve düzlemsel olması, parçaların kolaylıkla yüklenip sorunsuz alınabilir şekilde düzenlenmesi akla gelir. Her ne kadar herkesin bildiği bir husus ise de platform yüksekliklerinin ergonomik açıdan önemli olduğunu belirtmekte yarar olduğunu düşünüyorum. Kapasiteler büyüdükçe üretimin özellikleri dikkate alınarak hareket ekonomisi yönünden montaj istasyonları ekipmanlarının mümkün olduğunca önceden planlanması, yukarıda açıklandığı gibi kazanımlar sağlayabilir. Montaj istasyonları planlamasının daha uygun yapılabilmesi için en azından bir kısım montajın sabit değil hareketli platformlarda (moving bench) gerçekleştirilmesi gerekebilir.
Ön İmalat
Üretim ve sevkiyat programı hazırlanırken malzemenin saha montajı ve montajın yapılacağı sahadaki öncelik, üçüncü kişi ve kurumlarla ilgili ilişkilere bağlı öncelikler ve işin bu açılardan takibinin göz önüne alınması da organizyonun başarısı açısından yararlı olacaktır.
Ön İmalat
Köprü modülleri, bazı uzay kafes kirişler gibi büyük ve karmaşık parçalar; gerektiğinde fabrika alanında monte edilerek bir eksiklik olup olmadığı belirlenir ve nihai montaj süreci (prosedürü) hazırlanır. Bu hususun her zaman uygulanması gerekmese de, fabrika açık alanı planlamasında göz önünde bulundurulmasında yarar vardır.
Ulaşım Yolları ve Düzen
Fabrikanın tertipli, düzenli ve personel - malzeme iletişim yollarının açık olması verimliliği önemli ölçüde etkilemektedir. Bu düzenin sağlanamadığı fabrikalarda verimin %10-%15 hatta daha büyük oranlarda düştüğü görülmektedir. Bir çok işletmede yeterince önem vermediğimiz bu konunun sonucu imalatçılara pahalıya mal olmaktadır. Bunun için ulaşım hatlarının markalanması, bu yolların daima boş ve temiz bırakılması, hurdaların ve atıkların düzgün toplanması ve atılması doğrudan imalat maliyetini etkilemektedir. Bu konuya verilen önem verimlilik artışı yanında, iş güvenliği ve işçi sağlığı açısından da büyük avantaj sağlamaktadır.
Buraya kadar fabrika organizasyonuna mekanik açıdan bakmaya çalıştık.
Tedarik > Hammadde ve Sarf Malzeme Stoku > İmalat > Kalite Güvence ve Kalite Kontrol > Mamul Stoku > Sevkiyat faaliyetinin eşgüdümünün sağlıklı yapılabilmesi için faaliyet türleri arasındaki bağlantıları gözden geçirdik. Konumuzla çok sıkı ilişkili olmakla beraber, Satınalma faaliyeti kendi başına bir eğitim konusu olduğu için teslimata kadar olan kısmı bu yazı dışında kabul edilmiştir. Başlangıçta da belirtildiği gibi bu bağlantılar genel olarak ele alınmıştır. Özel çözümler için özel bağımlılık ilişkileri, doğal olarak bu işlevlerin bir tamamlayıcı parçası - eski deyişle mütemmim cüzü - olarak sisteme dahil edilecektir, edilmelidir.
Diğer disiplinlerle ilgili olarak gerçekleştirilmesi gereken işler de bu sistemin bir kolu olarak ve uzmanlarınca doğru olarak gerçekleştirilir.
İşletme hacmi çeşitlendikçe ve büyüdükçe bilgisayar yazılımı ile planlanması da bir tasarruf aracı olarak değerlendirilebilir. Seçilen tezgahlar CNC olup bilgisayar yazılımı içerir. Bu yazılımlarla bağlantılı bir sistem geliştirilebilir. Doğru ve gerçekçi yazılımlarla işletmede insan hatalarından kaynaklanan kayıplar en aza indirilebilir. Dikkat edilecek hususlardan biri de yazılımın kullanılabilir seviyede kolay anlaşılabilir ve kullananların bilgi ve deneyimiyle uyumlu ve kabul edilebilir olmasıdır. Mevcut tasarım yazılımları ve CNC tezgahların yazılım üniteleri ile uyumluluk çok önemlidir. Ayrıca sistem diyagnostik veya doğrudan bakım açısından da yeteri kadar kullanışlı olmalıdır.